uithollen
'Betaalbare huisvesting moet niet alleen beschikbaar zijn voor mensen met een cruciaal beroep, zoals leraren, politieagenten en verpleegkundigen, maar ook voor kritische denkers, schrijvers, activisten, krakers, muzikanten en kunstenaars, die wat mij betreft ook cruciale beroepen hebben. Zij maken het namelijk de moeite waard om in de stad te wonen. Zij maken de stad tot een emancipatoire plek waar mensen zich kunnen ontplooien. Een stad met alleen maar bankiers, consultants en makelaars - daar is geen ruk aan.'
Cody Hochstenbach, Uitgewoond, Waarom het hoog tijd is voor een nieuwe woonpolitiek (2022;p.282)
Eerder in hetzelfde boek:
'Het stimuleren van woningbezit creëert, kortom, burgers die vijandig of op zijn minst onverschillig staan ten opzichte van sociale vangnetten, die zich als calculerende investeerders gedragen, en die beleid dat hun belangen als woningeigenaar niet direct dient in de kiem smoren. Woningbezit cultiveert een mindset waarin individuele belangen domineren. Het vormde de afgelopen decennia vruchtbare grond waarin een neoliberale politiek gericht op het uithollen van collectieve voorzieningen zoals de volkshuisvesting kon gedijen.' (p. 71)
Hochstenbach, net
als bijvoorbeeld Marjolein Moorman en Claire Baglin een navolger van Didier
Eribon en Édouard Louis, is geen groot stilist. Wel weet hij je woede over de
uitwassen van het neoliberalisme flink op te stuwen.
niets te zien
Gianfranco Calligarich, In de omhelzing van de rivier (2022 [2018]; p.211). Uit het Italiaans vertaald (Privati abissi) door Manon Smits.
In de omhelzing van de rivier handelt over de ongelukkige geschiedenis van Alessandra en Tommaso.
Het boek zal me, onder meer, bijblijven door het Leitmotiv van meeuwen die, net als de rivier, de zee in herinnering roepen. Zie bijvoorbeeld pagina 19, p. 103-104 en p. 207.
Bij wijze van service voor lezers die de roman niet bij de hand hebben, tik ik het tweede voorbeeld even over:
'Op de daken en overal rondom lag de ochtend. En op het kruis van de koepel een meeuw die met kleine mechanische rukjes van zijn kop de hemel om hem heen bestudeerde. Alsof hij wilde vaststellen wat voor dag het zou worden, terwijl hij nu en dan de aanvallen van andere meeuwen die ook op het kruis wilden komen zitten afweerde. Dat was begrijpelijk. Ook al zat hij op een kruis, de meeuw had toch een goede observatiepost veroverd en die wilde hij behouden. Toen ineens, zonder verdere aanvallen van de andere meeuwen en alsof hij inmiddels voldoende wist over de dag, was hij met gespreide vleugels in het gedeelte van de hemel richting de rivier gedoken.'
Uit vrees dat In de omhelzing van de rivier minder zou zijn dan Calligarichs De laatste zomer in de stad heb ik het tot meer dan een jaar na verschijnen laten liggen. Dat was dom.
literatuur van vandaag
'Je las liever staand in een boekhandel dan zittend in een bibliotheek. Je wilde de literatuur van vandaag ontdekken, niet die van gisteren. Aan de bibliotheek het verleden, aan de boekhandel het heden. Toch had je meer belangstelling voor dode dan voor hedendaagse schrijvers. Je las vooral wat je 'levende doden' noemde: overleden auteurs die nog steeds worden gepubliceerd. Als het erop aankwam kennis van gisteren vandaag te actualiseren vertrouwde je op de uitgevers. Je geloofde niet zo in de wonderbaarlijke ontdekking van vergeten schrijvers. Volgens jou werd mettertijd het koren van het kaf gescheiden en kon je beter auteurs van vroeger lezen die nu worden uitgegeven dan auteurs van nu die morgen vergeten zijn.'
Édouard Levé, Zelfmoord (2021 [2008];p. 14-15), vertaald uit het Frans (suicide) door Katrien Vandenberghe
afscheid Koen van Gulik
Na drie dagen zoeken, vloeken, falen, jubelen en vernietigen had ik een opzet:
Bagage
In de openingssequentie van Wes Andersons The Darjeeling Limited (2007) zit een wat oudere zakenman (hoed, pochet) samengevouwen op de achterbank van een minuscule taxi die hard door een Indiase metropool rijdt. Jachtig camerawerk, suspense verhogende sitarmuziek. Het autootje stopt voor een station, de zakenman wijst op een trein die zich in de verte al in beweging zet – ‘that’s my train!’ - en begint, met in iedere hand een ouderwetse, bruine koffer, te rennen.
Een modieuze, slanke dertiger - Peter Whitman, gespeeld door Adrien Brody – wil dezelfde trein halen. Hij rent een stukje met de oudere zakenman op – en snelt hem voorbij. In slow motion, en profil, zien we Peter, terwijl op de geluidsband The Kinks ‘This time tomorrow, where will we be?’ zingen, op de trein inlopen. Hij slingert zijn Louis Vuitton koffer op het achterbalkon van de laatste wagon en springt er met zijn weekendtas zelf achteraan. Voor hij de coupé in stapt, werpt hij nog een blik op de zakenman die met zijn ouderwetse bruine kofferset is achtergebleven op het perron.
In The Darjeeling Limited proberen Peter en zijn broers Francis en Jack tijdens een treinreis door India in het reine te komen met de dood van hun vader. Gaandeweg de melancholische komedie begrijp je dat de opening van de film een mise en abyme was: de zakenman op het perron – een rolletje van Bill Murray, trouwens - symboliseert de vader die de broers wegens zijn verscheiden niet langer kan vergezellen op hun levensreis.
Het vraagt weinig fantasie om in een uitgever - ook als hij zo wild en onconventioneel, zo eigen, anarchistisch en ongrijpbaar is als jij - een soort ouderfiguur te zien. En zonder van deze bijdrage een brave invuloefening te maken: natuurlijk vind ik het, net als de broers Whitman, moeilijk om te aanvaarden dat alles altijd maar verandert. Ik vind het klote dat de tijd zo snel verstrijkt. Dat de Wereldbibliotheek niet meer zelfstandig is. En dat jij de Wereldbibliotheek gaat verlaten. Maar inderdaad: de kunst en de ervaring leren dat het leven doorgaat; er zullen altijd nieuwe treinen rijden.
Ik ben je zeer dankbaar voor de fraaie trajecten die we samen hebben afgelegd. Voor alle plezier al die jaren, voor je vertrouwen en voor je trouw aan de geest van uitgeverij Wereldbibliotheek. Mijn eigen reis door de literaire wereld is nog maar net begonnen en ik verheug me op alle sporen die ik nog ga volgen. Maar ik kan je verzekeren dat ik je zal missen – je gezelschap én je bagage.
----
Ik maakte een printje.
Tja. Aardig. Helemaal volgens 't boekje, eigenlijk. Lekker beknopt ook. Maar ik kon zo honderd Nederlandse schrijvers opnoemen die vergelijkbare stukjes afscheidden. Mag 't een tikje minder museaal, amigo? Of heb je iets tegen oorspronkelijkheid?
Godsamme! Daar gingen we weer...
Ik smeet mijn glas tegen de muur, kroop achter mijn laptop en tikte in een kwartier de tekst die mijn bijdrage is geworden:
Moedig voorwaarts
Utrecht, 21 augustus 2023
Beste Koen,
Mij bereikte het gerucht dat je zou overwegen om Wereldbibliotheek te verlaten. Roddels! Leugens! Lasterpraat!
Dacht ik.
Ik heb voor de zekerheid toch even rond gebeld en het zou wellicht kloppen…
Weg bij de WB? Jij?
Hoezo?
Waar slaat dat op?
Ik heb uitgevers en directeuren op tuinfeesten, kerstborrels en boekpresentaties al zo vaak horen verkondigen dat in het boekenvak de auteur helemaal aan de top van de hiërarchie staat dat ik die koningsmantel nu maar eens echt omhang.
Dus: Vertrekken? Ik dacht het niet!
Met pensioen? Niks ervan.
Je ontslag aanbieden? Ik accepteer het niet.
Zoals ik het bij nader inzien ook niet accepteer dat Wereldbibliotheek haar zelfstandigheid heeft verloren en dat we het charmante pand aan het Spui hebben verlaten.
Je ziet zelf toch ook wel dat je niet weg kunt? Het is toch ondenkbaar dat je er na alles wat je voor de WB hebt gedaan, na alle plezier die we hebben gehad, de brui aan geeft?
Ik neem je heus niet kwalijk dat je op de gedachte aan een pauze bent gekomen. We hebben allemaal weleens het verlangen alles even uit onze poten te laten vallen. Dat is goed, dat geeft lucht. Maar meestal zie je daarna al snel in wat een dwaling het zou zijn geweest om er tussenuit te knijpen en dat pensioen, ouderschapsverlof, sabbatical, burn-out, of hoe het allemaal ook mag heten, gewoon eufemismen zijn voor desertie.
Natuurlijk geef jij de strijd tegen het hyperkapitalisme niet op, natuurlijk blijf je een proponent van de volksverheffing. De literatuur heeft je nodig, Koen!
Jij bent en blijft de Robin Hood die middels bestsellers van de rijken steelt om de ware lezer te kunnen begunstigen met meesterwerken.
Over een paar maanden, als mijn nieuwe roman klaar is, maak ik een uitdraai voor je en kom ik het manuscript hoogstpersoonlijk afleveren op je uitgeverskamer aan het Spui.
Ik verwacht je daar te treffen.
Met onverminderde leef-, lees-, schrijflust,
Martijn Knol
-----
Mijn jongste romans, De lange adem (2020), Elders (2014)
en Alles kan kapot (2011), verschenen bij Wereldbibliotheek. Bij andere
uitgeverijen publiceerde ik Aphinar (2007) en De duiker (2003).
Het vriendenboek voor Koen is verschenen op donderdag 2 november 2023.
Soundtrack: The Kinks, This Time Tomorrow.
Bewegende beelden: opening (deels) The Darjeeling Limited.
(on)bereikbaar
‘Ze neemt een broodje mee en een flesje water en ze zegt dat ze als ze op zo’n zwerftocht vertrekt nooit haar telefoon bij zich heeft, want ze is het beu altijd ‘bereikbaar’ te zijn, en dat ze als ze altijd ‘bereikbaar’ was geweest en altijd de mensen had kunnen bereiken, nooit schrijver zou zijn geworden.’
Anne Serre, Onze allerliefste schrijvende oude dame (2022 [2022];p.13), vertaald uit het Frans door Katelijne De Vuyst*
Hetzelfde boek, later:
‘Het wordt trouwens tijd (mijmert ze) dat ik bepaal waar ik begraven wil worden. Ik heb de voorbereidingen hieromtrent uitgesteld omdat mijn besluit over de kwestie nog niet vaststaat. Eerlijk gezegd wil ik geen individueel graf, maar word ik liever in een gemeenschappelijk, zogeheten ‘armengraf’ gelegd. Ik zou niet willen dat dat pretentieus overkomt; dat is het enige wat me tegenhoudt. Maar ik hoef geen naam of bloemen op mijn graf. Ik wil niet eens dat iemand mijn graf komt bezoeken. Ik heb zin om bij de armsten te liggen, om redenen die alleen mezelf aangaan. Misschien moet ik dat melden aan mijn drie jonge vrienden, maar de regisseur slash interviewer zal overdrijven, hij zal er iets buitengewoons van willen maken, terwijl het heel simpel is, heel onbenullig. Ik wil bij de armsten liggen. De rest van de wereld vind ik walgelijk. Alles is vals, behalve de misère.’ (p.79-80)
Aanwezig blijven na je dood betekent vaak afwezig zijn bij leven.
'Want?'
'Want onvergankelijk schrijven vraagt tijd.'
*Noot
Of zoals Jerry Seinfeld monter noteert: 'In alle eerlijkheid heb ik nooit echt begrepen waarom eenzame opsluiting zo'n zware straf wordt gevonden.'
Uit: Is dit wat? (2020[2020];p.434), vertaald uit het Engels door Peter Abelsen.
wereldbibliotheek
Portret van de kunstenaar met zijn uitgever, Koen van Gulik (links), Wereldbibliotheek.
'Waarom kijkt je uitgever niet in de lens?'
'Ik denk omdat hij vindt dat hij zijn blik altijd op de tekst gevestigd moet hebben - en bij ontstentenis van een tekst op de auteur.'
'En wat is dat witte op je mouw? Één of andere reclame?'
'Een papieren sticker met m'n naam erop. Lang verhaal. Doet 'r niet toe.'
Uitgeverij Wereldbibliotheek - boeken die blijven.
Soundtrack: Vivre libre.
Gefotografeerde foto: magische spiegel.
vernuftig
De dames schuin voor mij namen de week door. Ik hield afstand, maar over het water dragen stemmen ver en de schoolslag overstemt weinig. De ene vrouw vertelde dat ze het weekeinde lekker thuis was gebleven, Netflixen met de kinderen. De andere was een weekeinde met een vriendin naar Barcelona geweest. Ze zei: 'Voor de mannen had ik een grote pan soep op ’t fornuis gezet. Krijg ik 's avonds een appje: hoe werkt inductie? Ik heb niet geantwoord. Ik dacht: dat zoeken ze zelf maar uit. Mannen zijn toch zo technisch? Niks meer gehoord, dus ik denk: ze hebben ’t zelf uitgevogeld. Kom ik thuis: pizzadozen op de salontafel, aanrecht vol patatbakjes. En m’n pan soep nog gewoon op z’n plek. Die ging dus zo 't riool in.'
Haar toon hield het midden tussen
geamuseerd en verwijtend. Moest ik de zwemster kapitelen? Hoe kan ’t dat je
man en zoons niet weten hoe ’t fornuis werkt? Koken ze nooit? Ik had het ook
voor de mannen kunnen opnemen: ze kregen geen antwoord, dus bleven ze met hun
tengels netjes overal vanaf. Of: misschien is die soep van jou totaal niet
te vreten.
Maar ik kende de dames niet. Ik kende hun gezinnen niet. Ik mengde me nergens in. Ik had alleen even meegeleefd.
---
Eerder: morgen spelen wij verder (2011).
boek van de maand
De lange adem is verschenen bij Uitgeverij Wereldbibliotheek.
---
‘Van welke maand?’
‘Sorry?’
‘Bij ons is augustus de maand van de maand december, dus bij ons kan jouw boek deze maand alleen boek van de maand zijn als het 't boek van de maand december is.’
‘Ik geloof niet dat ik je helemaal kan volgen… Misschien moet je 't gewoon zelf beslissen?’
‘Ik ga 't overleggen.’
‘Dat is altijd verstandig.’
‘Ik laat je nog weten of we meedoen.’
‘Heel graag. Maar voel je niet verplicht! Kijk maar wat je doet.'
‘Sorry: je snapt ’t niet… wat ik wíl heeft ’r niks mee te maken. Wij hebben gewoon bepaalde regels.’
---
De nieuwe Knol - altijd actueel.
Soundtrack: kopers optrommelen.. ritmo, ritmo... rumour around the brand...
