Weet je nog dat ik het in dat stukje over Biutiful even over kinderen & verbeeldingskracht had? Ik schreef:
De scène, vroeg in de film, waarin vader Uxbal zijn kinderen leert dat fantasie het belangrijkste ingrediënt is voor je lievelingsgerecht is onvergetelijk.
In Sofia Coppola's Somewhere gebeurt iets vergelijkbaars: daar wordt een denkbeeldig kopje thee gedronken. Onder water. Kijk:
Het is een vrolijk moment in de film. Mooi gefografeerd, mooi geacteerd. Zomaar een middag uit het leven van een vader en een dochter. Ook de details kloppen weer: Johnny Marco (JM) draagt een donkere zwembroek, de bikini van zijn dochter Cleo is licht en vrolijk. In zijn eenvoud is het, met excuses voor de woordspeling, een adembenemende scène.
Het grote publiek had op haar avondje uit liever een zorgeloze, plastic Libelle-vader gezien dan de verdwaalde dertiger met verlopen kop en tatoeage die Johnny Marco is. Maar dát maakt de film sterk. Sofia Coppola is geen Rik - 'ik-zoek-net-als-wijlen-fotograaf-paul-huf-graag-naar-de-mooie-kanten-van-mensen' - Felderhof. Ze laat zien dat leven nooit vanzelf gaat, schoonheid en geluk bestaan alleen als je je kunt verzoenen met imperfecties. Lullig gezegd: je moet er zelf wat van maken. This is water.
De theedrinkscène is een mise en ambyme voor Coppola's film in haar geheel. Des waterdruppels helderte doorturend/ besefte ik den wereldoceaan. Vader Johnny Marco en juveniele dochter Cleo ontmoeten elkaar in Somewhere op het kruispunt van de adoloscentie. Zij is op weg om van een meisje te veranderen in een vrouw, hij is, met enige vertraging, bezig van onthechte puberale man te veranderen in iemand die attentie, attentie ‘weer bij zijn gevoel kan’.
Johnny Marco (hij heeft de longinhoud van een volwassen man) duikt als eerste onder, Cleo moet als eerste weer naar boven. Net zoals ze zich voor een paar weken bij haar vader voegt in het Chateau Marmont en zoals kinderen altijd in het leven van hun ouders verschijnen en daar ooit ook weer uit verdwijnen.
Kijk nu, als je wilt, nog een keer naar de scène. Let op Cleo en zie hoe gretig ze meedoet in het toneelstukje dat haar vader heeft bedacht. Ze neemt drie snelle slokken in een halve seconde (op 0.12), omdat ze zijn spel wil honoreren, omdat ze dit, samen plezier maken, zo lang mogelijk wil laten duren. Ik heb er eigenlijk geen verstand van, maar volgens mij is dit heel, heel goed geregisseerd en heel, heel goed geacteerd; onder Cleo's vrolijkheid denk je haar honger naar liefde te zien en de zorg om haar vader:
Natuurlijk: een grote blauwe bak met water levert op zichzelf al een prachtig beeld op (denk maar aan Jacques Deray's La piscine (1968) en François Ozon's Swimming Pool (2003).
Maar waarom wordt een willekeurige opname van een vader en een dochter vergeten, terwijl deze scène over twintig jaar klassiek blijkt te zijn? Dat komt door wat de theedrinkscène op een onbewust niveau overbrengt.
Coppola slaagt erin haar scène zo te stileren, zo abstract en open te houden dat deze het lot van haar personages overstijgt. We kijken niet naar JM en Cleo, niet naar een vader en dochter of een ouder en een kind, maar naar onszelf.
Even Roedie Foeksen. Dat beroemde ding van Damien Hirst, The Physical Impossi-bility of Death in the Mind of Someone Living, is een interessante spiegel van Johnny Marco en Cleo's toestand. De haai bevindt zich, dood, in het element waarin hij bij leven thuishoort (niet zeuren over formaldehyde), JM en Cleo bevinden zich, levend, in het element waarin ze nog geen drie minuten kunnen overleven. Op een onbewust niveau gaat de zwembadsequentie over vergankelijkheid.
Een kopje thee drinken onder water, meer is het leven niet. Onze zuurstofvoorraad is altijd beperkt. Vroeg of laat gaan we allemaal hartstikke dood. Die tragiek - alles is altijd tijdelijk, je kunt gelukkig zijn, maar het nooit blijven - maakt deze scène tot een prachtige samenvatting van ons lot.
Ik stel voor dat we de uitwerking van associaties met het tijdloze blauw van de hemel/onsterfelijkheid/een moment dat buiten de tijd staat/transcendentie en met een rituele wedergeboorte bewaren voor een volgend leven.
In mijn eerste stukje over Somewhere citeerde ik al uit de NRC column die Joyce Roodnat over de film schreef:
'De acteur redt het vaderschap niet. Kind weg.'
Zo geformuleerd lijkt het of Cleo weg moet omdat Johnny Marco het vaderschap niet redt. Dat is niet juist. Als Cleo's verblijf bij haar vader begint, is haar plek in het zomerkamp al gereserveerd. Je kunt veel over Johnny Marco zeggen - persoonlijk vind ik hem een grote eikel - maar niet dat hij een slechte vader is.
Ellen Fanning (Cleo) zegt in een interview met Eleanor Coppola dat Johnny Marco en Cleo in de weken dat ze samen zijn veel plezier hebben. Dat klopt. De theedrinkscène is een van die momenten waarop je dat te zien krijgt.
Foto Damien Hirst's The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living: Wikimedia.
Titel: Vladimir Nabokov (Lectures on literature): 'Beauty plus pity—that is the closest we can get to a definition of art. Where there is beauty there is pity for the simple reason that beauty must die: beauty always dies, the manner dies with the matter, the world dies with the individual.'
