nooit meer werken

‘Vijftig jaar na zijn overlijden verscheen op een muur in een van die straten van het Quartier Latin waar hij had rondgeslenterd na zijn radicale breuk met de literatuur, op honderd meter van Hôtel d’Alsace, het eerste levensteken van de radicale situationismebeweging, de eerste publieke manifestatie van een groep maatschappelijke onruststokers die in hun levensdrift Nee zouden schreeuwen tegen alles wat ze tegenkwamen, en dat zouden ze doen in het besef van hun hulpeloosheid en ontworteling maar ook met het geluksgevoel dat de laatste draden van Wildes leven had bewogen. 

    Het eerste situationische levensteken was een leus op honderd meter van Hôtel d’Alsace. Men heeft gezegd dat het misschien een eerbetoon aan Wilde was. De leus, bedacht door Guy Debord en op een muur geklad door degenen die algauw zouden voorstellen de daken van de grote steden te openen voor voetgangersverkeer, luidde aldus: ‘Nooit meer werken.’’

Enrique Vila-Matas, Bartleby & Co (2007 [2000]; p.123/124), vertaling: Adri Boon.

De verteller van Bartleby & Co, fictieve auteur Marcelo, reflecteert, we schrijven 1999, in 86 hoofdstukken die hij in een schrift noteert en die hij voetnoten bij een ‘onzichtbare tekst’ noemt, over stilte in de literatuur, of preciezer over schrijvers die hun oeuvre voortijdig beëindigden en dan niet door zelfdoding maar door zichzelf een artistiek zwijgen op te leggen.

Marcelo's kunstenaarsbiografietjes doen soms denken aan de verzamelingen ultrakorte teksten in de vier laatste romans van David Markson. In zijn noten komt hij (Marcelo) tot de conclusie dat de moderne literatuur in het reine moet komen met de ontoereikendheid van het woord, met het onzegbare; met stomheid geslagen leggen sommige auteurs zich neer bij de uiteindelijke nietszeggendheid van de literatuur door er zelf voortaan ook het zwijgen toe te doen.

Bartleby & Co is onderhoudend en soms geestig, maar ook braaf, belegen en cerebraal. Het is een echt Witte Mannen van Vroeger Boek. Maar goed, in een diverse literaire cultuur moet ook plek voor boomers zijn.

Het verschil tussen de gevestigde Vila-Matas en een nieuwe auteur als Claire-Louise Bennett is dat de eerste het modernisme herkauwt en de laatste er iets nieuws van maakt.