Genre: documentaire.
Regie, camera, geluid: Gianfranco Rosi.
Geschoten (no pun intended) in: Irak, Koerdistan, Syrië en Libanon. Althans, we weten dat dit de plaatsen van handeling zijn dankzij de aftiteling.
Verhaal: hoe zien oorlogsgebieden in het Midden-Oosten eruit ná de strijd of áchter het front? Nou, zoals in deze registratie dus.
Licht, kleur, compositie, camerastandpunten, kadrering, montage – aan alles zie je dat Notturno het maaksel van een meester is. Van een soevereine, autonome meester, een auteur. Haastige, moderne mensen noemen een documentaire als Notturno, geloof ik, Slow Cinema. Ik noem het gewoon cinema. Grote Cinema.
Het schilderwerk, ik bedoel de cinematografie is adembenemend. Wanneer een jongen bij slecht weer op jacht gaat en even onder een gigantische boom schuilt, toont Rosi hem in close-up. De kleine jager heeft zijn lichtgrijze capuchon over zijn hoofd getrokken, waardoor zijn intense gezicht een iris is in de oogbol van diezelfde capuchon. Des te treffender doordat zijn sprekende ogen de jongen kenmerken[1].
Er is zoveel te zien in Notturno.
Tentenkampen. Legervoertuigen. Wegversperringen. Wachtposten. Een muzikant die
declamerend door verlaten straten struint. Een bataljon compagnie
peloton vrouwelijke militairen dat slapengaat. Twee paarden die, bereden door
tieners, door nachtelijke straten galopperen.Rouwende moeders en echtgenotes; gevangen IS-ers in rode
overalls die in een soort polonaise van luchtplaats naar donkere massa-cel
moeten schuifelen, waar ze samengepakt op de grond hun tijd uitzitten. Tekeningen
van getraumatiseerde kinderen; volwassenen in een psychiatrische instelling die
een toneelstuk spelen dat reflecteert op oorlog en geweld.
Een jongetje vertelt stotterend/Een stotterend jongetje vertelt aan de hand van zijn eigen tekeningen vol sadisten met baarden als mondkapjes van haar hoe IS de Jezidi’s martelde en doodde. De sequentie doet denken aan momenten in de Nederlandse arthousehit De kinderen van juf Kiet (2017).
Notturno schrijft je
niet voor wat te voelen over ‘de situatie’ in het Midden-Oosten of wat erover te
denken. Het beeldrijm van een aanrecht vol doodgeschoten vogeltjes en een kamer
met kinderen die op de vloer liggen te lezen, suggereert dat de hele
burgerbevolking slachtoffer, prooi, is van de oorlogen in het Midden-Oosten. Alle
gevis en gejaag in de film toont tegelijk dat leven en geweld synoniem lijken,
niet te ontvlechten althans[2].
Rosi perst zijn opnamen niet in de mal van een sussend
narratiefje. Je wordt geacht zelf een hart en een hoofd mee naar de bioscoop te
nemen (je eigen hart, je eigen hoofd – lijkt me toch nuttig dit in IS-context even
te benadrukken). Je hoeft je niet gedachteloos en passief – als een drol die
zich laat meevoeren door het spoelwater – mee te laten slepen door de
beeldenstroom.
Er is alleen omgevingsgeluid in de documentaire, ze is vrij van infantiele, sentimentele muziek, bedoel ik. We worden ook niet gemarteld door zo’n zalvende voice-over waarin de cineast vertelt wat we net met eigen ogen zitten te bekijken of ons zijn doorsneegevoelens of amateurfilosofietjes opdringt. Rosi biedt geen closure, hij benadert zijn publiek als VOLWASSENEN. De nachthemel zij gedankt.
Eindoordeel: een vredige film over oorlog. Vier duetten van waterpijpgeborrel met machinegeweergeknetter in de verte. (4/5). Oftewel: geweldige documentaire.
Betere cinema ga ik dit kalenderjaar niet meer zien. Wat mij betreft mogen de bioscopen een paar weken dicht, Mark!
Titel van dit blogje: een uitspraak van een soldaat, ergens op een post in Irak, die uitlegt dat met betrekking tot IS (daesh) nog altijd waakzaamheid is geboden; een terugkeer van situaties als die van 2014 is niet ondenkbaar.
Affiche: IMDB.
[1] De
kleine jager legt zich te rusten op een tweezitsbank in de ouderlijke moederlijke
huiskamer. Als hij een deken met een grote, rode roos daarop afgebeeld over zich
heen trekt, vraag je je af: rozig, slapen als een roos, zijn dat ook Arabische
zegswijzen?
[2] Nog een oogstrelende sequentie: we zien een eendenjager met zijn geweer in de aanslag liggen. Dan het tegenshot: de oranje, ondergaande zon als het roodgloeiende uiteinde van een loop.
